Decus morum

Decus morum

 

Testo: Tommaso da Capua

[melodia: Enrico da Pisa,

contracantum: frate Vita da Lucca]

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

 

 

Ave veum corpus

Ave verum corpus

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

 

 

Ave virgo virginum

Ave virgo virginum

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

 

 

Modi ritmici

Johannes de Garlandia

 

De musica mensurabili

 

Capitulum undecimum - Sequitur de discantu.

Discantus est aliquorum diversorum cantuum sonantia secundum modum.

Et sunt tot species sicut et in modo a parte aequipollentis, qui dicitur secundus cantus, quot a parte tenoris, qui dicitur primus cantus. Et sunt sex species.

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Sunt tres species discantus: aut rectus modus contra rectum, aut modus per ultra mensuram contra modum per ultra mensuram, aut rectus contra per ultra mensuram.

 

Rectus ad rectum sumitur dupliciter: aut eodem ordine, aut ordine converso.

- Rectus ad rectum eodem ordine sumitur dupliciter: aut aliquis rectus ad se ipsum aut ad reliquum.

- Ad se ipsum hoc est tripliciter:        aut Primus contra Primum,

                                                      aut Secundus contra Secundum,

                                                      aut Sextus contra Sextum.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

- Rectus ad reliquum sumitur dupliciter: aut Primus contra Sextum, aut Secundus contra Sextum.

            Primus contra Sextum sumitur dupliciter:      aut Primus loco primi et Sextus loco secundi,

                                                                             aut Primus loco secundi et Sextus loco primi.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Secundus contra Sextum sumitur dupliciter: aut Secundus loco primi et Sextus secundi,

                                                                aut Sextus loco primi et Secundus secundi.

 

                            la scrittura di Sesto modo è una moderna successione di binariae plicate,

   Ordo primus:      la scrittura di Secondo modo è stravolta in senso mensurale.

 

                            la scrittura di Secondo modo è stravolta in senso mensurale,

   Ordo secundus:   la scrittura di Sesto modo presenta una lacuna di tre ternariae.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

- Rectus modus ad rectum ordine converso sumitur tripliciter: aut Primus ad Secundum aut Primus ad Sextum, secundum ordinem secundi, aut Secundus ad Sextum.

 

 Primus Secundo sumitur dupliciter:   aut Primus loco primi et Secundus secundi,

                                                       aut e converso, scilicet Secundus loco primi et Primus secundi.

 

La scrittura di Secondo modo è stravolta in senso mensurale in entrambi gli Ordines.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Primus Sexto, secundum ordinem secundi, sumitur dupliciter:   aut Primus loco primi et Sextus secundi,

                                                                                           aut Sextus loco primi et Primus secundi.

 

I due Ordines rielaborano quelli della pag. 2; il primo permuta la scrittura di Secondo modo in una serie di binariae plicate. Ciascun Ordo presenta un errore.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Secundus Sexto sumitur dupliciter: aut Secundus loco primi et Sextus secundi, secundum ordinem primi,

                                                   aut Sextus loco primi et Secundus secundi.

 

Il primo Ordo rielabora il secondo Ordo della pag. 3 ma stravolge in senso mensurale la scrittura di Secondo modo, con suggestioni mensurali anche nell’ultima ternaria. Il secondo stravolge nella stessa maniera la scrittura di Secondo modo (la quaternaria della prima cadenza è di Coussemaker) e fornisce due realizzazioni opposte del Sesto, prima con le moderne binariae plicate e poi con la tradizionale successione 4333...


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

 

Modus per ultra mensuram ad modum per ultra mensuram sumitur dupliciter: aut eodem ordine, aut ordine converso.

Eodem ordine sumitur dupliciter: aut ad se ipsum aut ad reliquum.

Ad se ipsum dicitur tripliciter:           aut Tertius ad se ipsum,

                                                     aut Quartus ad se ipsum,

                                                     aut Quintus ad se ipsum.

 

La formulazione classica del Terzo e del Quarto modo segue lo schema brevis – brevis altera – longa;

Brevis altera e Longa devono essere intese in senso posizionale e non mensurale.

 

In tutti gli esempi di Quarto modo la figurazione conclusiva sarà notata come una binaria priva di perfezione; l’ultima nota sarà trascritta di conseguenza in forma di Brevis altera.

 

Il terzo Ordo, che a rigore non si riferisce a un modo ultra mensuram, sposta in avanti la divisione tra le due frasi in entrambi i tetragrammi.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Modus per ultra mensuram ad reliquum in eodem ordine dicitur dupliciter:

                       aut Tertius ad Quintum,

                       aut Quartus ad Quintum.

 

Tertius ad Quintum dicitur dupliciter:   aut Tertius loco primi et Quintus secundi,

                                                        aut e converso, scilicet Quintus loco primi et Tertius secundi.

 

In entrambi gli Ordines la scrittura del Terzo modo, distribuita in due frasi di diversa lunghezza, non rispetta l’andamento del Quinto modo.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Quartus ad Quintum sumitur dupliciter:        aut Quartus loco primi et Quintus secundi,

                                                                aut fit e converso, scilicet Quartus loco secundi et Quintus primi.

 

Nel primo Ordo la distribuzione in due frasi del Quarto modo spezza l’andamento del Quinto producendo una asimmetria non sanabile; la realizzazione alternativa privilegia l'andamento del Quinto modo.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Modus per ultra mensuram ad modum per ultra mensuram ordine converso dicitur tripliciter: aut Tertius Quarto, aut Tertius Quinto, aut Quartus Quinto.

 

Tertius Quarto sumitur dupliciter:  aut Tertius loco primi et Quartus secundi,

                                                  aut Quartus loco primi et Tertius secundi.

 

Nel primo Ordo la ligatura quaternaria del secundus è ininfluente sul piano armonico.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Tertius Quinto sumitur dupliciter:    aut Tertius loco primi et Quintus secundi,

                                                    aut e converso, scilicet Quintus loco primi et Tertius secundi.

 

È necessario attribuire un significato mensurale ai trattini di separazione.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

 

Quartus Quinto dicitur dupliciter:    aut Quartus loco primi et Quintus secundi,

                                                   aut Quintus loco primi et Quartus secundi.

 

Nel secondo Ordo è indispensabile attribuire un significato mensurale ai trattini di separazione; la stessa soluzione viene trasferita al trattino che divide il primo Ordo.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

 

Rectus modus ad modum per ultra mensuram dicitur dupliciter:    aut eodem ordine,

                                                                                               aut ordine converso.

                    Eodem ordine sumitur tripliciter:     aut par contra parem,

                                                                        aut impar contra imparem,

                                                                        aut par contra imparem.

Par contra parem sumitur dupliciter:         aut Secundus Quarto,

                                                             aut Sextus Quarto.

Secundus Quarto sumitur dupliciter:      aut Secundus loco primi et Quartus secundi,

                                                          aut Quartus loco primi et Secundus secundi.

 

La figurazione ternaria che conclude la frase di Secondo modo nel primo Ordo riceve un gambo aggiuntivo in basso sulla prima nota, ma la figurazione è priva di senso sotto ogni possibile punto di vista. Si trascrive in ossequio all’ipotesi di una precoce indicazione, malamente realizzata, di opposita proprietate.


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Sextus Quarto sumitur similiter dupliciter:  aut Sextus loco primi et Quartus secundi,

                                                              aut Quartus loco primi et Sextus secundi.

 

La scrittura di Quarto modo è stravolta in senso mensurale in entrambi gli Ordines.

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Impar contra imparem dicitur [tripliciter]:    aut Primus Tertio

       (in tantum quod Primus aequipollet debito ordine Sexto et Sextus Tertio mediante Secundo:

         et ita sumitur Primus Tertio, sed non proprie sed per reductionem dicitur)

                                                               aut Primus Quinto

                                                               [aut Tertius Quinto].

 

Primus Tertio dicitur dupliciter:   aut Primus loco primi et Tertius secundi,

                                               aut Tertius loco primi et Primus secundi.

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Primus Quinto dicitur dupliciter:  aut Primus loco primi et Quintus secundi,

                                                aut Quintus loco primi et Primus secundi.

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Coussemaker riporta a questo punto (p. 112) la terza possibile combinazione di  Impar contra Imparem, vale a dire Tertius ad Quintum.

Il testo si presenta tuttavia come un esempio di Sextus ad Quintum, senza dubbio equivocando sulla distribuzione delle ligaturae nel Terzo modo.

L’errore si protrae fino al primo Ordo ma la didascalia corretta si conserva davanti al secondo Ordo.

La tradizione manoscritta del trattato lascia cadere l’intero paragrafo.

 

[Tertius] Quinto [dicitur] dupliciter:

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Par contra imparem sumitur tripliciter:   aut Secundus contra aliquem,

                                                          aut Quartus contra aliquem,

                                                          aut Sextus contra aliquem.

 

  Secundus contra aliquem est dupliciter:    aut Secundus ad Tertium,

                                                              aut idem Secundus ad Quintum.

 

          Secundus ad Tertium potest dupliciter combinari:

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

          Secundus ad Quintum potest accipi dupliciter:

 

La conclusione del primo Ordo non è conforme al canone del Secondo modo.

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Quartus contra aliquem [potest accipi simpliciter, scilicet] Quartus contra Primum.

 

La difficoltà di mettere in relazione le due diverse distribuzioni della ternaria iniziale è probabilmente il motivo per cui questa combinazione, unica tra tutte quelle che intercorrono tra i sei Modi, non è illustrata da esempi musicali.

 

Coussemaker (p. 113) riporta questo testo:

            Quartus contra aliquem potest combinari tripliciter:

                    aut Quartus contra Primum,

                     aut [Quartus] contra Tertium,

                     aut [Quartus] contra Quintum.

            Sed de istis nullum exemplum traditur, eo quod eorum combinatio raro alicubi reperitur.

 

I due esempi proposti rielaborano il singolo esempio di Quarto modo presentato alla pag. 07.

 

          [Quartus contra Primum potest dupliciter combinari:]

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Sextus contra aliquem potest [dupliciter] combinari:

               aut Sextus contra Tertium,

               aut [Sextus] contra Quintum.

 

           Sextus ad Tertium dupliciter:

Questi due esempi sembrano essere estranei al nucleo originale del capitolo perché le parti scritte in Terzo modo non seguono il modulo che è stato applicato fino a questo punto: il loro andamento si conforma alla “via naturae” descritta dalle fonti teoriche del Trecento.

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

           Sextus ad Quintum dupliciter:

 

 


CC Licence BY - NC - ND : Download
 

 

Et sic de singulis ad invicem secundum aequipollentiam aliquorum modorum.

Expliciunt omnes combinationes modorum quantum sufficit ad discantum.

 

 

Sottocategorie